Zastosowanie komputerów w procesie szkoleniowym - badania diagnostyczne juniorów młodszych
Badania diagnostyczne są przeprowadzane od wielu lat. Jednak najczęściej dotyczyły zawodników o wysokim poziomie sportowym i dużym doświadczeniu startowym. Coraz łatwiejszy dostęp i niższy koszt wyspecjalizowanych środków technicznych umożliwia szersze ich wykorzystanie także w odniesieniu do grup najmłodszych.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie przykładów i wyników zarejestrowanych podczas badań kadry juniorów młodszych województwa śląskiego. Opracowanie odnosi się jedynie do tej części w której wyniki uzyskano przy zastosowaniu trenażera SCATT i monitora częstości skurczów serca POLAR Vantage NV współpracujących z komputerami.
Badania diagnostyczne kadry wojewódzkiej
W ramach badań wykonano:
- testy sprawności fizycznej, ogólnej i specjalnej;
- pomiary na stanowisku diagnostycznym wyposażonym w trenażer firmy SCATT i monitor częstości skurczów serca firmy POLAR Vantage NV.
Badania na stanowisku diagnostycznym zestawiono w dwóch pakietach:
- analiza techniczna przebiegu strzelania;
- analiza stanu zawodnika w oparciu o częstość skurczów serca i poziom relaksacji.
Omówienie badań na stanowisku diagnostycznym
Badana grupa to zawodnicy broni krótkiej, chłopcy i dziewczęta. Każdy z badanych oddał w warunkach kontrolnych 10 strzałów z własnej broni pneumatycznej mając do niej przyłączony czujnik trenażera SCATT. Jednocześnie na klatce piersiowej umieszczono nadajnik POLAR z elektrodami.
Badanie było przeprowadzone na typowej strzelnicy i rozpoczynało się po rozgrzewce, kalibracji urządzeń oraz oddaniu strzałów próbnych. Wyniki rejestrowano bezpośrednio w czasie rzeczywistym na dwóch komputerach wyposażonych w stosowne oprogramowanie. Równocześnie rejestrowano parametry techniczne strzelania oraz stan zawodnika w oparciu o częstość skurczów serca i poziom relaksacji.
Opis wyników analizy technicznej strzelania
Podczas badań rejestrowano:
- wynik;
- wynik grupy strzałów w relacji do środka tarczy;
- całkowity czas strzelania;
- średni czas strzału;
- stabilność tempa strzelania;
- rozrzut kołowy (wielkość skupienia);
- stabilność celowania;
- dokładność strzelania;
- średnia długość śladu;
- średnia długość śladu poziomo;
- średnia długość śladu pionowo;
- współczynnik eliptyczny dla strzałów;
- współczynnik eliptyczny dla śladów.
Uzyskane wyniki dla każdego zawodnika indywidualnie przedstawiono w postaci następujących zestawień i wykresów:
- Tarcza zbiorcza z zestawieniem parametrów dla poszczególnych strzałów oraz średnich wyników badanych parametrów

- Wykres średniego odchylenia /odległości punktu celowania od środka tarczy/ w czasie 5 sekund przed i 0,5 sek. po strzale;

- Wykres symulacji możliwych wyników w czasie 5 sekund przed i 0,5 sekundy po strzale;
Jednym z najbardziej diagnostycznych zmierzonych parametrów jest wartość „L”. Obrazuje ona zachowanie się rzutu punktu celowania na tarczy, lub inaczej długość śladu kreślonego na tarczy w rozwinięciu wyrażoną w milimetrach. Jest to najlepszy wskaźnik statyki użytkowej zawodnika, gdyż np. pomiar przy zastosowaniu tremometru nie uwzględnia złożonych ruchów kompensacyjnych w obrębie układu ruchu zawodnika oraz zależności zawodnik – broń – tarcza.
Długość śladu potraktowano jako parametr najistotniejszy i wyliczono wartości średnie kolejnych pięciu sekundowych odcinków poprzedzających moment oddania strzału dla każdego badanego. Wyniki zestawiono w tabeli.
Zawodnik nr | L w kolejnych odcinkach pomiarowych poprzedzających strzał (mm) | |||||
nr odcinka (po piątej sek. strzał) | Średnia wartość | |||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | ||
1 | 145,7 | 163,4 | 152,8 | 146,7 | 163,2 | 154 |
2 | 116,3 | 108,5 | 109,5 | 107,1 | 112,2 | 110,7 |
3 | 179,6 | 180 | 141 | 131,3 | 141,6 | 154,7 |
4 | 286,5 | 232,1 | 224,1 | 186,1 | 207,9 | 227,3 |
5 | 176,4 | 183,8 | 163,1 | 168,5 | 169,8 | 172,3 |
6 | 203,3 | 232,3 | 198,2 | 182 | 182,2 | 199,6 |
7 | 169,1 | 154,8 | 155,6 | 153,6 | 171,4 | 160,9 |
8 | 205,5 | 183,8 | 190,9 | 202,6 | 185,5 | 193,7 |
9 | 181,4 | 208,8 | 197,8 | 198,2 | 181,1 | 193,5 |
10 | 101,6 | 114,6 | 109,9 | 114,3 | 108,9 | 109,9 |
11 | 166,1 | 154,8 | 145,9 | 133 | 131,3 | 146,2 |
12 | 246 | 247,7 | 240 | 230,2 | 220,1 | 236,8 |
13 | 212,3 | 205,1 | 214,5 | 207,7 | 217,1 | 211,3 |
średnia | 184 | 182 | 173 | 166 | 169 | 174,7 |
- Prezentacja wartości L w poszczególnych odcinkach sekundowych poprzedzających moment strzału (przykład jednego zawodnika);

Opis analizy stanu zawodnika w oparciu o częstość skurczów serca i poziom relaksacji
Podczas badań rejestrowano:
- wszystkie skurcze mięśnia sercowego w funkcji czasu (HR);
- stopień zrelaksowania w funkcji czasu RLX (modyfikowane odchylenie standardowe HR wyrażone w milisekundach);
Uzyskane wyniki dla każdego zawodnika indywidualnie przedstawiono w postaci następujących zestawień i wykresów:
Wartość HR w chwili poszczególnych strzałów – tabela;
Zawodnik nr | Wartość HR | ||||||||||||
W chwili strzału / numer strzału/ | Średnia wartość | Średnia wartość podczas próby | Max. wartość podczas próby | ||||||||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | ||||
1 | 139 | 141 | 140 | 122 | 131 | 137 | 142 | 142 | 136 | 135 | 136,5 | 132 | 148 |
2 | 100 | 109 | 90 | 109 | 108 | 99 | 95 | 92 | 105 | 91 | 99,8 | 117 | 144 |
3 | 110 | 102 | 108 | 114 | 118 | 110 | 108 | 112 | 103 | 115 | 110 | 108 | 125 |
4 | 94 | 80 | 103 | 96 | 87 | 91 | 98 | 101 | 112 | 90 | 95,2 | 103 | 119 |
5 | 122 | 112 | 121 | 114 | 114 | 117 | 119 | 114 | 111 | 114 | 115,8 | 124 | 138 |
6 | 109 | 112 | 107 | 103 | 114 | 106 | 112 | 106 | 114 | 112 | 109,5 | 105 | 119 |
7 | 121 | 112 | 112 | 118 | 110 | 111 | 112 | 111 | 108 | 113 | 112,8 | 113 | 128 |
8 | 101 | 112 | 110 | 102 | 109 | 98 | 106 | 97 | 97 | 107 | 103,9 | 101 | 117 |
9 | 104 | 105 | 108 | 117 | 121 | 98 | 108 | 107 | 120 | 100 | 108,8 | 111 | 130 |
10 | 80 | 79 | 85 | 76 | 78 | 80 | 76 | 76 | 76 | 71 | 77,7 | 80 | 106 |
11 | 104 | 122 | 109 | 116 | 111 | 118 | 117 | 98 | 130 | 104 | 112,9 | 109 | 136 |
12 | 101 | 99 | 101 | 105 | 106 | 109 | 113 | 109 | 104 | 110 | 105,7 | 112 | 130 |
13 | 136 | 130 | 130 | 130 | 129 | 131 | 133 | 129 | 130 | 133 | 131,1 | 125 | 142 |
Średnia | 109 | 109 | 110 | 109 | 110 | 108 | 111 | 107 | 111 | 107 | 109,2 | 110,8 | 129,4 |
- Wartość HR w chwili poszczególnych strzałów - wykres;

Wartość RLX w chwili poszczególnych strzałów. Zmierzony stopień relaksacji RLX wskazuje wariancję HR jako modyfikowane odchylenia standardowe i wyraża się w milisekundach. Im wyższa wartość liczbowa tym mniejszy poziom stresu psychicznego lub fizycznego. Przedziały określa się jako:
- 2- 19 ms - normalne zdrowe serce podczas średniego wysiłku,
- od 20 ms - normalne zdrowe serce podczas odpoczynku.
Zawodnik nr | Wartość RLX | |||||||||||
W chwili strzału | Średnia wartość w chwili strzału | Wartość średnia podczas próby | ||||||||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | |||
1 | 5 | 4 | 4 | 5 | 4 | 5 | 4 | 4 | 4 | 4 | 4,3 | 4 |
2 | 11 | 8 | 14 | 9 | 10 | 10 | 12 | 9 | 9 | 13 | 10,5 | 9 |
3 | 16 | 20 | 14 | 16 | 13 | 15 | 12 | 10 | 16 | 14 | 14,6 | 10 |
4 | 13 | 11 | 8 | 12 | 11 | 10 | 11 | 9 | 9 | 16 | 11 | 9 |
5 | 4 | 5 | 4 | 4 | 5 | 5 | 5 | 6 | 4 | 4 | 4,6 | 5 |
6 | 10 | 20 | 13 | 9 | 10 | 12 | 7 | 9 | 10 | 10 | 11 | 10 |
7 | 5 | 6 | 6 | 5 | 7 | 6 | 6 | 6 | 6 | 7 | 6 | 9 |
8 | 11 | 7 | 9 | 13 | 9 | 12 | 9 | 10 | 7 | 8 | 9,5 | 10 |
9 | 9 | 10 | 11 | 8 | 7 | 10 | 9 | 6 | 8 | 10 | 8,8 | 9 |
10 | 11 | 9 | 7 | 10 | 12 | 10 | 7 | 9 | 10 | 13 | 9,8 | 9 |
11 | 15 | 14 | 11 | 10 | 16 | 15 | 8 | 12 | 11 | 12 | 12,4 | 15 |
12 | 14 | 13 | 13 | 15 | 10 | 14 | 11 | 7 | 13 | 10 | 12 | 11 |
13 | 5 | 4 | 7 | 5 | 6 | 8 | 6 | 6 | 5 | 4 | 5,6 | 6 |
średnia | 10 | 10 | 9 | 9 | 9 | 10 | 8 | 8 | 9 | 10 | 9,2 | 8,9 |
- Wykres HR w funkcji czasu z znacznikami strzałów;

Podsumowanie
Badana grupa to zawodnicy młodzi 14-18 lat, o zróżnicowanym poziomie wyszkolenia i doświadczeniu startowym.
Zastosowanie trenażera SCATT w połączeniu z równoczesnym pomiarem czasów pomiędzy skurczami serca pozwala na obiektywne zarejestrowanie parametrów strzelania i ich wzajemnych zależności. Najistotniejszy z nich zakłada, że dla uzyskiwania wysokich wyników konieczne jest minimalizowanie wszelkich ruchów broni w odniesieniu do tarczy w chwili opuszczania lufy przez pocisk. Prędkość, a co za tym idzie długość śladu punktu celowania na tarczy obrazuje te ruchy. Długość określona jako „L” wyraża zdolność do uzyskiwania wyników, choć sama w sobie nie jest ich gwarancją. Wartości L zostały zmierzone w kolejnych odcinkach sekundowych poprzedzających moment oddania strzału.
Zmiana wartości „L” na przestrzeni 3 lat /juniorka – w 2001 roku medalistka ME/
Przyjmuje się, że zawodnik wykorzystujący optymalnie swoją zdolność do minimalizowania opisanych ruchów, powinien je zsynchronizować w ten sposób, by strzał padał w chwili uzyskania najlepszej statyki broni w odniesieniu do tarczy. Przy zastosowaniu opisanej metody można podjąć próbę wyłonienia czynników wpływających na efekt końcowy strzału. Można także porównywać dowolne parametry w dłuższych cyklach.
Na wartość HR ma wpływ wiele czynników zarówno pozytywnych i negatywnych. Rejestracja i analiza ich wartości w różnych sytuacjach i stanach emocjonalnych umożliwia racjonalniejszy dobór indywidualnych środków treningowych. W trakcie strzelania wartość HR i jej przebieg podczas złożenia są odzwierciedleniem szeregu czynników decydujących o jakości i powtarzalności wykonywanej pracy. U czołowych zawodników zauważa się dużą powtarzalność przebiegu wykresu przy poszczególnych strzałach oraz wyraźne zwalnianie rytmu pracy serca podczas złożenia do chwili strzału.
Autor: Rymski Krzysztof