Wielostopniowy system naboru i selekcji do wyczynowego uprawiania sportu

Autor: Jan Kosendiak

Nabór i selekcja – podstawowe pojęcia

Problem naboru i selekcji kandydatów do uprawiania sportu na poziomie światowym jest jednym z kluczowych zagadnień teorii sportu. Celem jest wyłonienie jednostek wybitnie utalentowanych i skupienie się na szkoleniu jedynie tych, którzy posiadają szanse na rzeczywiste sukcesy. Pojęcie talentu sportowego związane jest z posiadaniem wybitnych zdolności do uprawiania danej dyscypliny sportu, a także, co jest niemniej ważne, predyspozycji do dalszego rozwoju w tym zakresie. Pojęcie „zdolności sportowych” (lub inaczej – uzdolnień do uprawiania sportu) zawiera w sobie wiele różnych parametrów. Należą do nich: bardzo dobry stan zdrowia, parametry budowy ciała (w tym parametry docelowe), predyspozycje psychiczne,  poziom sprawności fizycznej (rozumianej jako stopień wykorzystania potencjału psychofizycznego), uzdolnienia ruchowe czyli szybkość i trwałość opanowywania ruchów oraz tworzenia nowych ruchów, a wreszcie tempo rozwoju fizycznego (wiek biologiczny).

Pojęcia naboru i selekcji często są łączone ze sobą, a tymczasem są to zupełnie różne czynności. Nabór polega na tworzeniu i powiększaniu grup treningowych, a selekcja jest działaniem przeciwnym i polega na eliminowaniu ze szkolenia osób nie rokujących szans na sukcesy sportowe. Wprawdzie Sozański (1999) twierdzi, że „selekcja sportowa, to zorganizowane postępowanie mające na celu znalezienie utalentowanej jednostki, zainteresowanej sportem i w przyszłości osiągającej mistrzowskie wyniki”, niemniej jednak postępowanie to dotyczy poszukiwań wśród osób, które w wyniku naboru otrzymały wcześniej szansę uprawiania sportu. Znanych jest kilka rodzajów doboru (czyli selekcji), z których najbardziej znane, to dobór naturalny, dobór na podstawie intuicji, czy dobór kierowany. Selekcja naturalna (spontaniczna) –  to przyjmowanie osób zainteresowanych uprawianiem sportu z możliwością dobrowolnej rezygnacji (zabawa w sport). (patrz rys.1) Jedynym kryterium selekcyjnym jest tu chęć sportowca dalszego udziału w procesie treningowym. Oczywiste jest, że te chęci (motywacje) znacznie maleją w sytuacji, kiedy trenujący zda sobie sprawę z tego, że nie dorównuje rówieśnikom, że jest pomijany w kompletowaniu składu osobowego na dane zawody sportowe, że nie uczestniczy w wielu zgrupowaniach treningowych, czy że nie proponuje mu się różnego rodzaju korzyści materialnych za uzyskiwane wyniki. Selekcja naturalna związana jest z tzw. „teorią piramidy” (patrz rys. 1). Zakłada ona, że im szerszy jest nabór (podstawa piramidy), im więcej osób rozpoczyna uprawianie danej dyscypliny sportu, tym większe są szanse identyfikacji wybitnych talentów sportowych w danej populacji. Podobne cechy mają pozostałe wymienione powyżej rodzaje doboru. Różnica tkwi tylko w zasadach eliminowania (selekcji właśnie) osobników mało perspektywicznych. W doborze intuicyjnym największą rolę odgrywa doświadczenie trenera, który potrafi wytypować w danej grupie jednostki najbardziej utalentowane. Selekcja kierowana, to ograniczenie liczby osób do utalentowanych, spełniających kryteria wyznaczone w „modelu” (cechy wiodące) na poszczególnych  etapach szkolenia.

 Artykuł opublikowany w: Strzelectwo sportowe (Nowoczesne rozwązania szkoleniowe), zeszyt nr 4, Wrocław, 2007.

Autor: Kosendiak Jan